Wystawa: Stale o Nowej Hucie… czyli o Nowej to Hucie piosenka

O Nowej to Hucie piosenka,
o Nowej to Hucie melodia,
a taka jest prosta i piękna
i taka najmilsza z melodii.
O Nowej to Hucie piosenka,
o Nowej to Hucie są słowa,
jest taka prosta i piękna
i nowa jak Huta jest Nowa.
/Stanisław Chruślicki, Piosenka o Nowej Hucie/

Nowa Huta obecnie dzielnica Krakowa, to właściwie miasto w mieście. Taki popeerelowski relikt, skansen socjalizmu, a zarazem niezwykle dynamicznie rozwijająca się część nowoczesnej europejskiej metropolii. Nowa Huta, miejsce, które było budowane z myślą o formacji „nowego człowieka” komunistów, szybko stało się symbolem sprzeciwu wobec socjalistycznej władzy, przestrzenią walki mieszkańców o krzyż, miejscem demonstracji niezadowolenia robotników i jednocześnie brutalnych starć z milicją. Trudno chyba znaleźć na mapie Polski miejsce, w którym kontrasty spiętrzałyby się tak bardzo jak tu w Nowej Hucie. Nowa Huta to miejsce, które się albo kocha, albo unika czy wręcz… nienawidzi.
My czujemy się bardzo mocno związani z Nowa Hutą i dlatego chcemy Was dziś zaprosić na niezwykłą wystawę – Stale o Nowej Hucie.

Dzieje Nowej Huty – Stale o Nowej Hucie

Kolejna, trzecia już odsłona wystawy o Nowej Hucie w oddziale Muzeum Historycznego Miasta Krakowa – Dzieje Nowej Huty, opowiada w szybkim fotograficznym skrócie o najważniejszych momentach w historii tej dzielnicy i jej mieszkańców.

Tematy wystawy Stale o Nowej Hucie, zostały przygotowane według następującego klucza: Kombinat – Miasto – Obrona Krzyża – Pomnik Lenina – Arka Pana – Opozycja antykomunistyczna – Życie i kultura – Zapomniane dziedzictwo Nowej Huty – historia nowohuckich wsi.

 

Stale o Nowej Hucie czyli łyk współczesności

Miasto nierozłącznie związane z kombinatem metalurgicznym jest od niego nieco starsze – 23 czerwca 1949 r. rozpoczęto budowę pierwszego bloku mieszkalnego na mogilskim polu. W pierwotnych założeniach Nową Hutę zaprojektowano dla 100 tysięcy mieszkańców. Początkowo niezależne miasto 31 marca 1951 r. stało się dzielnicą „Krakowa. Nowa Huta dzisiaj to 5 krakowskich dzielnic: XIV Czyżyny, XV Mistrzejowice, XVI Bieńczyce, XVII Wzgórza Krzesławickie, XVIII Nowa Huta, czyli ok1/3 powierzchni „Krakowa. Mieszka tu 210 tys. krakowian.

Aby pamięć nie umarła…

Na wystawie Stale o Nowej Hucie prezentowane są między innymi eksponaty symboliczne dla historii Nowej Huty: ręczny podnośnik obejmujący kilka cegieł, który służył murarzom w latach 50. na budowie nowohuckich osiedli oraz popielniczka z pierwszego spustu surówki, pamiątka wytopu pierwszej stali w Nowej Hucie w 1952 r. ofiarowana pierwszemu dyrektorowi kombinatu Janowi Aniole.

Na tej niezwykłej ekspozycji znajdziemy także min. żeliwną tablica z czoła lokomotywy przedstawiająca logo Huty im. Lenina oraz biało-czerwona flagę z Nową Hutą wypisaną czcionka „solidarycą” – towarzysząca Janowi Pawłowi II w czasie poświęcenia kościoła w Mistrzejowicach.

Tym i kilkudziesięciu innym eksponatom towarzyszą również niepublikowane dotychczas fotografie Nowej Huty m.in. z bogatego zbioru zdjęć naszego muzeum. Na wystawie można zobaczyć także kilka nowych eksponatów, których nie było na poprzednich ekspozycjach, m.in.: brązowy medal Mistrzostw Europy w Brnie 1980 w tenisie stołowym należący do Jolanty Szatko – Nowak, czy piłka Jupiter z podpisami zawodników, którzy w czerwcu 1990 r. awansowali do I Ligi.

Nowa Huta… narodziny

Kiedy podjęto decyzję o lokalizacji najważniejszej inwestycji Planu 6-letniego (1950-1955), zdecydowano też, że w sąsiedztwie zakładu powstanie 100-tysięczne miasto związane z kombinatem. Tak narodziła się Nowa Huta.

Kombinat metalurgiczny i miasto Nowa Huta zostały wybudowane na żyznych ziemiach – na ok. 11 tys. ha wywłaszczonych od miejscowych gospodarzy, czasem bez odszkodowań. Inwestycja ta była realizowana wbrew mieszkańcom podkrakowskich wsi, którzy mieli poczucie wyrządzanej im ogromnej krzywdy. Czy właśnie to spowodowało, że do dziś wielu ludzi czuje taka niechęć do tego miejsca.

Nowa Huta… renesansowe miasto idealne

Wystawa Stale o Nowej Hucie pokazuje także jak w lutym 1949 r. rozpoczyna się historia Nowej Huty: miasta, które powstawało przy kombinacie metalurgicznym.

Miejsce to staje się najważniejszym, obok Warszawy, placem budowy w powojennej Polsce, poligonem doświadczalnym dla rządzących Polską komunistów, którzy tutaj próbowali stworzyć „nowego człowieka” wyznającego marksistowski światopogląd. Tym samym radykalnie zrywali z tradycyjnym, przepojonym religijnością światopoglądem ludzi, którzy przybyli ze wiejskiej Polski na budowę Nowej Huty.

Zaprojektowane przez Tadeusza Ptaszyckiego miasto zostało wzniesione do 1959 r. Czy wiedzieliście, ze projektant wzorował się na renesansowej idei miasta idealnego. Nową Hutę ulokował on na terasie wysokiego brzegu Wisły…
Nowa Huta od wschodu ograniczona jest Dłubnią – lewobrzeżnym dopływem Wisły, od północy Wzgórzami Krzesławickimi, od południa skarpą starorzecza Wisły, w kierunku zachodnim zaś otwarta jest równinną przestrzenią w stronę historycznego centrum Krakowa.

Kombinat… historia nieoczywista

Na początku 1948 r. polski rząd podpisał umowę gospodarczą ze Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR). To wtedy Józef Stalin miał ustalić wielkość produkcji huty, której budowę planowano w Polsce, na 1,5, a nawet na 2 min ton stali rocznie. Szybko podpisano umowę polsko-sowiecką na dostarczenie w latach 1948-1956 niezbędnych urządzeń, a pod koniec 1948 wytypowano 11 lokalizacji: Dzierżno, Blachownię, Koźle, Kędzierzyn, Bycinę, Libiszów, Kuźnię Raciborską, Zator, Skawinę, Pleszów i Międrzychów (k. Tarnowa).

Delegacja sowiecka z Chryzantem D. Zybinem (Naczelnym Inżynierem Projektu Nowej Huty) i polskimi specjalistami na początku lutego 1949 r. wybrała rejon wsi Mogiła i Pleszów pod budowę oraz późniejsze powiększenie huty. W ciągu kilkunastu dni podjęto decyzję o umiejscowieniu Nowej Huty w okolicach Krakowa, a 24 lutego 1949 r. zatwierdzono ją na posiedzeniu sekretariatu KC PZPR. Sowieckich decydentów przekonał rozmiar i rozkład terenu, bliskość rzek: Wisty i Dłubni, możliwość szybkiego przyłączenia do trzech linii kolejowych, nieodległe położenie Krakowa, z którego zasobów zamierzano skorzystać. Prace budowlane rozpoczęto 26 kwietnia 1950 r.

Huta, od 20 stycznia 1954 r. nosząca imię Włodzimierza Lenina (HiL), uroczyście rozpoczęła działalność 22 lipca 1954 r. pierwszym spustem surówki z wielkiego pieca. Mimo że zakład był oparty na radzieckiej technologii, po 1956 r. zaczęły się w nim pojawiać nowoczesne maszyny hutnicze z Zachodu, m.in. zaprojektowane przez Tadeusza Sendzimira. Od Dnia Hutnika 4 maja 1990 r. kombinat metalurgiczny nosił imię Tadeusza Sendzimira (HTS), a obecnie oficjalną nazwą jest ArceiorMittai Poland Oddział w Krakowie.

Nie od razu Hutę zbudowano…

Drugi etap budowy huty przypadł na lata 1959-1966. Planowano produkcję ok. 3,5 min ton stali rocznie. W tym czasie oddano do użytku: kilka kolejnych baterii koksowniczych i pieców martenowskich, wydział rur zgrzewanych elektrycznie, walcownie: drobnych profili, ogniową ocynkownia blach, ocynkownia blach, ocynkownia rur i złączek, stalowni konwertorowo–tlenowej, aglomerownię nr 2.11 stycznia 1967 r. oddano do użytku wielki piec nr 5 o pojemności 2003 m3. Był to wówczas jeden z największych wielkich pieców na świecie, produkował do 1 min ton surówki rocznie. Drugi cykl rozbudowy kończył się wynikiem produkcji 3,7 miliona ton stali przy zatrudnieniu 29 110 pracowników. W1966 r. zaplanowano zwiększenie produkcji stali do 5,5 min ton do roku 1976 – to trzeci etap budowy huty. W tym czasie został oddany do użytku m.in. najnowocześniejszy obiekt polskiego hutnictwa – walcownia slabing (1968). Dwa lata później uruchomiono walcarkę 20-walcową typu Sendzimir.

Kombinat osiągnął szczyt swoich możliwości produkcyjnych w 1978 r. na poziomie 6,5 min ton stali. Najwyższy poziom zatrudnienia Huta im. Lenina osiągnęła w 1979 r.: 38 674 pracowników. Od tego czasu jednak zatrudnienie systematycznie spadało: 33 810 w 1981 r., 30 839 w 1988 r., 20 956 w 1992 r, 17 021 w 1998 r., do około 3 000 pracowników obecnie.

Pospiech dobrym doradcą pamięci…

Wystawa Stale o Nowej Hucie dostępna jest dla zwiedzających od 25 kwietnia do 23 września 2018 r. w oddziale Dzieje Nowej Huty, os. Słoneczne 16.

Naszym zdaniem warto tu zaglądnąć nie tylko ze względów sentymentalnych. Wystawa Stale o Nowej Hucie to potężna dawka historii! Czasem jest to trudne i bolesne wspomnienie… Czasem nastrojowa podróż do czasów dzieciństwa… Tak czy owak, jest to absolutnie niezbędna lekcja pokory dla następnych pokoleń!